Quan hệ Nga-Ukraine: Lịch sử, Xung đột và Tương lai Bất ổn

Oct 20, 2025 by talynt.org 88 views

Quan Hệ Nga-Ukraine: Lịch Sử, Xung Đột Và Tương Lai Bất Ổn

Quan hệ giữa Nga và Ukraine là một chủ đề phức tạp, nhuốm màu lịch sử, văn hóa và địa chính trị sâu sắc. Nó đã chứng kiến những giai đoạn hợp tác, hòa quyện, nhưng cũng không ít xung đột, chia rẽ và thù địch. Việc hiểu rõ lịch sử quan hệ Nga-Ukraine là chìa khóa để giải mã những diễn biến căng thẳng hiện tại và dự báo về tương lai đầy bất ổn của khu vực Đông Âu. Cả hai quốc gia đều có chung nguồn gốc lịch sử từ thời Kievan Rus’, một nhà nước Slav Đông hùng mạnh tồn tại từ thế kỷ 9 đến thế kỷ 13. Sự liên kết về văn hóa, tôn giáo và ngôn ngữ đã định hình nên mối quan hệ chặt chẽ này trong hàng thế kỷ. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của Moscow như một trung tâm quyền lực đã dần tạo ra sự khác biệt, với Ukraine thường xuyên nằm dưới sự ảnh hưởng hoặc cai trị của các cường quốc khác nhau, bao gồm cả Ba Lan, Đế quốc Ottoman và đặc biệt là Đế quốc Nga. Trong thời kỳ Sa hoàng, Ukraine là một phần quan trọng của Đế quốc Nga, được gọi là “Tiểu Nga”. Tuy nhiên, khao khát độc lập và bản sắc dân tộc của người Ukraine không bao giờ tắt. Cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 đã mở ra một cánh cửa ngắn ngủi cho nền độc lập của Ukraine, nhưng sự độc lập này nhanh chóng bị dập tắt bởi sự hình thành của Liên Xô. Dưới thời Xô Viết, Ukraine đóng vai trò là một trong những nước cộng hòa quan trọng nhất, nhưng đồng thời cũng phải gánh chịu những thảm kịch như nạn đói Holodomor những năm 1930, một sự kiện mà nhiều người Ukraine coi là một hành động diệt chủng do chính quyền Stalin gây ra. Sự tan rã của Liên Xô năm 1991 đã mang đến cho Ukraine cơ hội tái lập nền độc lập. Tuy nhiên, mối quan hệ với Nga vẫn tiếp tục là một vấn đề nhạy cảm, đặc biệt là việc Nga luôn coi Ukraine là một phần trong phạm vi ảnh hưởng lịch sử và chiến lược của mình. Các vấn đề về biên giới, quyền lợi của người Nga sống ở Ukraine và sự định hướng chính trị của Ukraine (liệu có hướng Tây hay tiếp tục gắn bó với Nga) đã trở thành những điểm nóng gây căng thẳng kéo dài. Xung đột Nga-Ukraine thực sự bùng nổ vào năm 2014, sau cuộc Cách mạng Maidan lật đổ Tổng thống Viktor Yanukovych thân Nga. Nga đã phản ứng bằng cách sáp nhập Crimea và hỗ trợ lực lượng ly khai ở miền Đông Ukraine, dẫn đến cuộc chiến kéo dài ở Donbas. Cuộc xung đột này đã gây ra hàng chục nghìn người thiệt mạng, hàng triệu người phải di dời và làm trầm trọng thêm mối quan hệ vốn đã căng thẳng giữa hai nước. Cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine vào tháng 2 năm 2022 đã đưa căng thẳng lên một tầm cao mới, gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo và địa chính trị toàn cầu. Cuộc chiến này không chỉ định hình lại bản đồ an ninh châu Âu mà còn có những tác động sâu sắc đến kinh tế, chính trị và xã hội trên toàn thế giới. Việc phân tích kỹ lưỡng nguyên nhân xung đột Nga-Ukraine đòi hỏi sự xem xét đa chiều, từ những bất đồng lịch sử, văn hóa, đến các yếu tố địa chính trị hiện đại như việc NATO mở rộng về phía Đông, các vấn đề an ninh năng lượng và tham vọng phục hồi ảnh hưởng của Nga. Tương lai của quan hệ Nga-Ukraine và cục diện an ninh khu vực vẫn còn rất bất định, phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm kết quả của cuộc xung đột hiện tại, sự đoàn kết quốc tế và khả năng tìm kiếm một giải pháp hòa bình bền vững. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích từng khía cạnh của mối quan hệ phức tạp này, mang đến cho độc giả một cái nhìn toàn diện và sâu sắc nhất về cuộc chiến Nga-Ukraine.

Nguồn Gốc Lịch Sử và Bản Sắc Dân Tộc: Nền Tảng Căng Thẳng Giữa Nga và Ukraine

Để thực sự thấu hiểu chiều sâu và sự phức tạp của mối quan hệ Nga-Ukraine, chúng ta cần quay ngược thời gian, trở về với những nền tảng lịch sử và văn hóa đã định hình nên bản sắc của cả hai dân tộc. Lịch sử chung khởi nguồn từ Kievan Rus’, một nhà nước Slav Đông được xem là cái nôi của cả ba dân tộc Nga, Ukraine và Belarus. Sự hình thành của Kievan Rus’ vào thế kỷ thứ 9 đã đặt nền móng cho sự phát triển của văn hóa, ngôn ngữ và tôn giáo Đông Slav. Chính tại đây, Kitô giáo Chính thống đã được du nhập và trở thành một yếu tố quan trọng, gắn kết cộng đồng. Tuy nhiên, lịch sử sau đó đã chứng kiến sự phân ly dần dần. Trong khi Moscow dần trỗi dậy thành một trung tâm quyền lực mới sau sự sụp đổ của Kievan Rus’ dưới các cuộc xâm lược của người Mông Cổ, thì các vùng đất thuộc Ukraine ngày nay lại chịu sự ảnh hưởng và cai trị của nhiều thế lực khác nhau. Sự tồn tại song song của hai trung tâm quyền lực lớn là Moscow và Kyiv (sau này là Lviv, rồi lại trở về Kyiv với các triều đại Hetman) đã tạo ra hai dòng chảy lịch sử riêng biệt. Người Nga, dưới sự dẫn dắt của Công quốc Moscow, đã xây dựng nên một đế chế rộng lớn, trong khi người Ukraine thường xuyên phải đấu tranh để bảo vệ bản sắc và sự tự trị của mình trước các cường quốc láng giềng như Ba Lan, Litva, Đế quốc Ottoman và sau này là Đế quốc Nga. Trong thời kỳ Đế quốc Nga, Ukraine được xem là một phần không thể tách rời, nhưng lại mang một định danh bị hạ thấp là “Tiểu Nga” (Malorossiya). Chính sách đồng hóa văn hóa và ngôn ngữ của chính quyền Sa hoàng đã gây ra sự phản kháng ngầm, nuôi dưỡng ngọn lửa khát vọng độc lập trong lòng người dân Ukraine. Các phong trào văn hóa và chính trị nhằm khẳng định bản sắc riêng đã liên tục trỗi dậy, mặc dù thường xuyên bị đàn áp. Nạn đói Holodomor những năm 1932-1933 dưới thời Stalin là một vết sẹo khủng khiếp trong lịch sử Ukraine, được nhiều người coi là một nỗ lực có chủ đích của chính quyền Xô Viết nhằm tiêu diệt tầng lớp nông dân độc lập và kìm hãm tinh thần dân tộc Ukraine. Sự kiện này đã để lại một di sản đau thương, góp phần định hình nên thái độ thận trọng và đôi khi là thù địch của người Ukraine đối với Moscow. Khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, Ukraine đã có cơ hội lịch sử để lấy lại nền độc lập hoàn toàn. Tuy nhiên, di sản lịch sử phức tạp này đã tạo ra một sự đan xen khó gỡ. Nga, với tư cách là nhà nước kế thừa của Liên Xô, vẫn giữ quan niệm về Ukraine như một “vùng ảnh hưởng” truyền thống, một quốc gia có mối liên hệ máu mủ, văn hóa và ngôn ngữ mật thiết. Phía Nga thường viện dẫn sự tương đồng về văn hóa, lịch sử và tôn giáo để biện minh cho vai trò của mình trong khu vực, và coi các mối quan hệ thân thiết này là lý do để Ukraine không nên đi theo hướng đối lập với Moscow. Ngược lại, Ukraine, sau nhiều thế kỷ bị đô hộ và ảnh hưởng, lại khao khát khẳng định chủ quyền và tự do định đoạt con đường phát triển của mình. Quyết định hướng tới phương Tây, tham gia vào các liên minh như NATO và Liên minh Châu Âu, được xem là cách để đảm bảo an ninh và phát triển kinh tế bền vững, đồng thời thoát khỏi bóng ma ảnh hưởng của Nga. Sự khác biệt về nhận thức lịch sử và bản sắc dân tộc này chính là nguyên nhân sâu xa của xung đột Nga-Ukraine. Nga nhìn nhận sự dịch chuyển của Ukraine về phía Tây là một mối đe dọa an ninh trực tiếp, một sự phản bội lại lịch sử chung. Ukraine lại xem đây là quyền tự quyết chính đáng của một quốc gia có chủ quyền. Cuộc đấu tranh giữa hai luồng tư tưởng này, được nuôi dưỡng bởi những vết thương lịch sử và những mục tiêu địa chính trị khác nhau, đã tạo nên một bức tranh đầy bi kịch, dẫn đến những cuộc đối đầu quân sự và căng thẳng ngoại giao không ngừng nghỉ. Hiểu rõ nguồn gốc lịch sử của quan hệ Nga-Ukraine không chỉ giúp chúng ta nhìn nhận sự kiện hiện tại một cách khách quan hơn, mà còn là yếu tố quan trọng để tìm kiếm những giải pháp lâu dài và bền vững cho một nền hòa bình thực sự ở Đông Âu.

Bùng Nổ Xung Đột: Từ Cách Mạng Maidan Đến Chiến Tranh Toàn Diện

Năm 2014 đánh dấu một bước ngoặt định mệnh, biến những căng thẳng âm ỉ thành một cuộc xung đột vũ trang khốc liệt, làm thay đổi vĩnh viễn cục diện chính trị và địa chính trị khu vực. Cuộc cách mạng Maidan, còn được biết đến với tên gọi “Cách mạng Phẩm giá”, đã bùng nổ ở Ukraine vào cuối năm 2013 và đầu năm 2014. Nguyên nhân trực tiếp là quyết định của Tổng thống Viktor Yanukovych, dưới áp lực của Nga, đã từ chối ký thỏa thuận liên kết với Liên minh Châu Âu. Thay vào đó, ông tìm kiếm các khoản vay và hợp tác sâu hơn với Nga. Tuy nhiên, phong trào biểu tình trên Quảng trường Maidan ở Kyiv nhanh chóng lan rộng, thu hút hàng trăm nghìn người dân Ukraine yêu cầu một chính phủ dân chủ, chống tham nhũng và hướng Tây. Cuộc biểu tình kéo dài hàng tháng, chứng kiến những cuộc đụng độ bạo lực giữa người biểu tình và lực lượng an ninh, dẫn đến hàng trăm người thiệt mạng. Cuối cùng, vào tháng 2 năm 2014, Tổng thống Yanukovych đã bị lật đổ và phải chạy trốn sang Nga. Sự kiện này đã tạo ra một khoảng trống quyền lực và sự bất ổn chính trị sâu sắc ở Ukraine. Nga đã ngay lập tức phản ứng mạnh mẽ. Xem việc Yanukovych bị lật đổ là một cuộc đảo chính do phương Tây dàn dựng, Moscow đã hành động để bảo vệ lợi ích của mình và những người nói tiếng Nga ở Ukraine. Vào cuối tháng 2 năm 2014, các lực lượng quân sự không mang dấu hiệu nhận dạng (sau này được xác nhận là quân đội Nga) đã tiến vào Crimea, một bán đảo chiến lược với đa số dân cư nói tiếng Nga và là nơi đặt căn cứ Hạm đội Biển Đen của Nga. Chỉ trong vài tuần, Nga đã tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý gây tranh cãi và tuyên bố sáp nhập Crimea vào Liên bang Nga, một hành động bị cộng đồng quốc tế lên án mạnh mẽ và coi là vi phạm luật pháp quốc tế. Đồng thời với cuộc khủng hoảng ở Crimea, xung đột vũ trang đã bùng phát ở miền Đông Ukraine, khu vực Donbas, bao gồm các tỉnh Donetsk và Luhansk. Các nhóm vũ trang ly khai được Nga hậu thuẫn đã chiếm giữ các tòa nhà chính phủ và tuyên bố thành lập “cộng hòa nhân dân”. Quân đội Ukraine đã phát động chiến dịch quân sự để giành lại quyền kiểm soát, dẫn đến một cuộc chiến tranh du kích và giao tranh ác liệt kéo dài nhiều năm. Xung đột ở Donbas đã trở thành một cuộc chiến ủy nhiệm với sự tham gia gián tiếp của Nga, cung cấp vũ khí, huấn luyện và lực lượng cho phe ly khai. Cuộc chiến này đã gây ra thảm kịch nhân đạo nghiêm trọng, với hàng chục nghìn người thiệt mạng, hơn một triệu người phải di dời và tạo ra một khu vực phi ổn định, luôn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát trở lại. Các nỗ lực ngoại giao để giải quyết xung đột, như Thỏa thuận Minsk I và Minsk II, đã đạt được một số lệnh ngừng bắn tạm thời, nhưng không thể giải quyết được gốc rễ của vấn đề. Các bên không đạt được đồng thuận về việc thực thi các điều khoản, và các cuộc giao tranh lẻ tẻ vẫn tiếp diễn. Tình hình ở Donbas đã tạo ra một tiền lệ nguy hiểm, cho thấy Nga sẵn sàng sử dụng vũ lực để can thiệp vào các quốc gia láng giềng và thách thức trật tự an ninh châu Âu. Sự kiện này đã dẫn đến việc phương Tây áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế lên Nga và tăng cường hợp tác quân sự với Ukraine. Tuy nhiên, những nỗ lực này không đủ để ngăn chặn tham vọng của Moscow. Sau nhiều tháng căng thẳng gia tăng, với việc Nga tập trung lực lượng quân sự quy mô lớn dọc biên giới với Ukraine, vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, Nga đã phát động một cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine. Cuộc tấn công này bao gồm nhiều mặt trận, từ phía bắc (tiến về Kyiv), phía đông và phía nam, với mục tiêu ban đầu được cho là nhằm lật đổ chính phủ Ukraine và thiết lập một chế độ thân Nga. Cuộc chiến tranh quy mô lớn này đã gây ra sự chấn động toàn cầu, với những hậu quả nhân đạo nặng nề, thiệt hại về cơ sở hạ tầng, sự gia tăng bất ổn kinh tế và một cuộc khủng hoảng di cư lớn nhất châu Âu kể từ Thế chiến II. Diễn biến cuộc chiến Nga-Ukraine kể từ đó đã cho thấy sự kháng cự kiên cường của quân đội và nhân dân Ukraine, sự ủng hộ mạnh mẽ của phương Tây về vũ khí và tài chính, cũng như những nỗ lực nhằm cô lập Nga trên trường quốc tế. Tuy nhiên, cuộc chiến vẫn chưa có hồi kết rõ ràng, và tương lai của Ukraine cũng như an ninh châu Âu vẫn còn là một dấu hỏi lớn, đầy rẫy những thách thức và bất trắc. Giai đoạn bùng nổ xung đột từ năm 2014 đến nay đã minh chứng cho sự phức tạp và nguy hiểm của mối quan hệ Nga-Ukraine, một mối quan hệ bị chi phối bởi lịch sử, tham vọng địa chính trị và những sai lầm chiến lược của các bên.

Tác Động Toàn Cầu Và Dự Báo Tương Lai Bất Ổn

Cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine không chỉ là một thảm kịch đối với hai quốc gia trực tiếp tham gia, mà còn gây ra những tác động toàn cầu sâu rộng, ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống quốc tế. Về mặt địa chính trị, cuộc xung đột Nga-Ukraine đã làm thay đổi căn bản trật tự an ninh châu Âu, vốn được thiết lập sau Chiến tranh Lạnh. Sự kiện này đã thúc đẩy các quốc gia châu Âu tăng cường chi tiêu quốc phòng, xem xét lại mối quan hệ với Nga và củng cố các liên minh quân sự như NATO. Hai quốc gia từng trung lập là Thụy Điển và Phần Lan đã quyết định gia nhập NATO, một động thái mà trước đây khó có thể xảy ra nếu không có cuộc tấn công của Nga. Điều này cho thấy sự thay đổi lớn trong nhận thức an ninh của châu Âu, nơi mối đe dọa từ Nga đã trở nên rõ ràng và hiện hữu hơn bao giờ hết. Trên bình diện kinh tế, chiến tranh đã gây ra sự gián đoạn nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là đối với năng lượng và lương thực. Nga là một nhà xuất khẩu dầu mỏ và khí đốt lớn, trong khi cả Nga và Ukraine đều là những nhà cung cấp ngũ cốc và phân bón quan trọng cho thế giới. Việc gián đoạn nguồn cung này đã dẫn đến sự gia tăng đột biến của giá năng lượng và thực phẩm, góp phần gây ra lạm phát ở nhiều quốc gia, ảnh hưởng nặng nề nhất đến các nước nghèo và đang phát triển. Các lệnh trừng phạt kinh tế quy mô lớn mà phương Tây áp đặt lên Nga đã làm suy yếu nền kinh tế Nga, nhưng đồng thời cũng tạo ra những hệ lụy đối với các quốc gia áp đặt lệnh trừng phạt, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng. Tác động của chiến tranh Nga-Ukraine còn thể hiện rõ nét ở khía cạnh nhân đạo. Hàng triệu người Ukraine đã buộc phải rời bỏ nhà cửa, trở thành người tị nạn hoặc di dời trong nước, tạo ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn nhất châu Âu kể từ Thế chiến II. Các thành phố của Ukraine phải hứng chịu sự tàn phá nặng nề, gây thiệt hại về cơ sở hạ tầng và ảnh hưởng lâu dài đến đời sống người dân. Về mặt đối ngoại, cuộc chiến đã làm gia tăng sự phân cực trên trường quốc tế. Trong khi phần lớn các quốc gia phương Tây và đồng minh đã lên án mạnh mẽ hành động của Nga và ủng hộ Ukraine, thì một số quốc gia khác lại giữ thái độ trung lập hoặc có quan điểm khác biệt, phản ánh sự đa dạng và phức tạp của các mối quan hệ quốc tế. Các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc cũng phải đối mặt với những thách thức lớn trong việc duy trì hòa bình và an ninh toàn cầu. Dự báo tương lai của quan hệ Nga-Ukraine và cục diện an ninh khu vực vẫn còn rất bất ổn. Kết quả của cuộc chiến tranh hiện tại là yếu tố then chốt quyết định tương lai này. Nếu Ukraine có thể bảo vệ được chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của mình, một nền hòa bình có thể được thiết lập, nhưng mối quan hệ giữa Nga và Ukraine có lẽ sẽ còn rất lâu mới có thể hàn gắn. Ngược lại, nếu Nga đạt được một phần hoặc toàn bộ mục tiêu quân sự, điều đó sẽ tạo ra một tiền lệ nguy hiểm và làm gia tăng bất ổn trong khu vực. Tương lai của Ukraine sẽ phụ thuộc vào khả năng phục hồi kinh tế, sự hỗ trợ liên tục của quốc tế và quá trình tái thiết sau chiến tranh. Đối với Nga, hậu quả chiến tranh Nga-Ukraine có thể là sự cô lập quốc tế, suy thoái kinh tế kéo dài và sự thay đổi trong cán cân quyền lực nội bộ. Cuộc chiến cũng đặt ra câu hỏi về vai trò của các cường quốc hạt nhân và nguy cơ leo thang căng thẳng có thể dẫn đến những hậu quả khôn lường. Sự thiếu vắng một cơ chế giải quyết xung đột hiệu quả ở cấp độ quốc tế, cùng với những bất đồng sâu sắc về lịch sử, bản sắc và lợi ích quốc gia, khiến cho viễn cảnh về một nền hòa bình bền vững ở khu vực này trở nên mong manh. Tương lai bất ổn của Nga-Ukraine đòi hỏi một tầm nhìn dài hạn, sự kiên nhẫn và nỗ lực ngoại giao không ngừng nghỉ từ cộng đồng quốc tế để tìm kiếm các giải pháp khả thi, giảm thiểu tối đa những tổn thất nhân mạng và góp phần xây dựng một trật tự thế giới ổn định và công bằng hơn. Những bài học từ lịch sử quan hệ Nga-Ukraine và hậu quả của cuộc xung đột hiện tại sẽ còn được nghiên cứu và phân tích trong nhiều thập kỷ tới, là lời nhắc nhở về sự mong manh của hòa bình và tầm quan trọng của việc giải quyết các tranh chấp một cách ôn hòa và dựa trên luật pháp quốc tế.